ÖZET
Yabancı sağlık personelinin Türkiye’de sağlık sektöründe çalışmasına dair yasal çerçeve sizlere elimden geldikçe en iyi şekilde araştırıp elde ettiğim bilgileri sizlere sunmak amacıyla yapılmıştır.
‘Yabancı ’gerek uluslararası hukuk iç hukuk farklı kollarında ciddi bir kavramdır. Hukuk yabancılar hakkında vatandaşlardan farklı düzenlemeler öngörebilmektedir.
Söylemek gerekir ki, çağdaş hukuk kapsamında kişi yabancı farkı gözetmeden insan hakkı ve özgürlüklerinin evrensel koruması altındadır.
GİRİŞ
Yabancı’: 1892 yılında Devletler Hukuku Enstitüsünden yapılan Cenevre görüşmesinde, ‘’bir devletin ülkesinde bulunan ve o devletin vatandaş hakkı olmayan kimse’’ olarak tanımlandı.
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunun 3/ü ve Uluslararası İş Gücü Kanunun 3/1. maddeleri kapsamında ise ‘’yabancı, Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişidir
I. Dünden Bugüne Türkiye’de Yabancıların Çalışmasına İlişkin Yasal Düzenlemeler
Türkiye’de yabancıların çalışma şartla- rını düzenleyen en eski yasal metin kapitü- lasyonların tek taraflı kaldırılması üzerine yapılmış olan 23 Şubat 1330 tarihli “Ecnebi- lerin Hukuku ve Vezaifi hakkındaki Kanunu Muvakkat ”tir. (EHVK) Anılan Kanuna göre dava vekilliği, doktorluk, eczacılık, mühen- dislik ve öğretmenlik gibi meslekler ile işti- gal edip; okul açma ve gazete-dergi yayın- cılığı gibi faaliyetlerde bulunan yabancıların müktesep hakları kanun ve kaideye uymak koşuluyla saklı tutulmuştur. Dolayısıyla, bu sayılan meslek ve sanatları ilk defa yapacak olanların çalışma özgürlüğü kanun ve kaide- lerle sınırlandırılabilecektir.
Yabancıların ülkemizde çalışmaların izne bağlanması ve bu yabancılara verilecek çalışma izinlerinin düzenlenmesi ile ilgili usul ve esaslar 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ve Uygulama Yönetmelikleri ile belirlenmiş olup, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına intikal eden çalışma izin taleplerinin alınan Kanun hükmü kapsamında ilgili kurumların mesleki yeterlilik dahil görüşleri alınarak, olumlu görüş alınanlara çalışma izinleri verilmektedir.
Ayrı bir meslek kanunu olmayıp Tabip, Tıpta uzmanlık mevzuatına göre uzman olanlar, Ebe, Dişhekimi, gibi meslek mensuplarının mesleki nitelikleri 1219 sayılı “Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı icrasına dair Kanun”da, ayrı meslek kanunu olan Hemşire, Eczacı ve Optisyen gibi meslek mensuplarınınki de kendi meslek kanunlarında tanımlanmıştır.
22/05/2014 tarihli ve 29007 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Sağlık Meslek mensupları ile sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensuplarının iş ve görev tanımlarına dair yönetmeliğin 4. Maddesinin 1. Fıkrasının b bendinde; sağlık meslek mensupları: “Tabip, Diş Tabibi, Eczacı, Hemşire, Ebe ve Optisyen ile 1219 sayılı Kanunun ek 13 maddesinde tanımlanan diğer meslek mensuplarına” şeklinde tanımlanmıştır. Ancak 1219 sayılı Kanun 47. Maddesinde 02/01/2014 tarihli 6514 sayılı kanunun 22. Maddesi ile yapılan değişiklik ile daha evvel Ebelik mesleğini icra edebilmek için zorunlu olan “Türk olma şartı” kaldırılmıştır. Bu nedenle yabancı ebelerle ilgili mevzuatta belirtilen şartları taşımaları ve gerekli izinleri almaları halinde ülkemizde çalışabilmektedirler.
22/02/2012 tarihli ve 28212 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Yabancı Sağlık Meslek Mensuplarının Türkiye’de Özel Sağlık Kuruluşlarında Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik” ile gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Bu Yönetmeliğin 1. Maddesinde Türkiye’de mesleklerini icra etmek isteyen yapancı sağlık mensuplarının Özel Sağlık Kuruluşlarında çalışmalarına ilişkin usul ve esasların düzenlendiği belirtilmiş, 2. Maddesinin 2. Fıkrasında ise kapsamı açıklanmıştır. Bu fıkra incelendiğinde, bu Yönetmeliğin Diş Hekimi, Eczacı ve Hasta bakıcılar hariç, Özel Sağlık Kuruluşlarında çalışacak tüm yabancı Sağlık Kuruluşlarını kapsadığı belirtilmiştir. 2. Fıkrasında ise “Türksoylu dişhekimi, eczacı, ebe ve hasta bakıcılar” hakkında 25/09/1981 tarihli ve 2527 sayılı Türksoylu yabancıların Türkiye’de meslek ve sanatlarını serbestçe yapabilmelerine kamu özel kuruluş veya iş yerlerinde çalıştırılabilmelerine ilişkin Kanun uygulanır.” Şeklinde bir düzenlemeye yer verilmiştir. Bu Yönetmeliğinin dayanağı da 3. Maddede belirtilmiş ve Yönetmeliğin; 11/10/2021 tarihli ve 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 40. Maddesine, 11/04/1928 tarihli Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanunun 1., 4., 30., 47., 63. Ve ek 13. Maddelerini, 25/02/1954 tarihli 6283 sayılı Hemşirelik Kanunun 3. Maddesini ve 07/05/1987 tarihli 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunun 9. Maddesine dayanılarak hazırlandığı belirtilmiştir.
Yönetmeliğin 5. ve 6. Maddelerinde ise gerekli yasal prosedür belirtilmiş olup, aşağıda bu konu ayrıca açıklanmıştır. Yalnız Yönetmelikte geçici madde 1. Başlığı altında Suriye uyruklu sağlık Meslek Mensuplarına bir muafiyet durumu getirildiği belirtilmiş, maddeye göre Türkiye’de geçici koruma altına alınanlara hizmet verilmek üzere Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı tarafından kurulan Barınma Merkezleri ile Sağlık Bakanlığınca koordine edilen Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığınca uygun görülen göçmen sağlığı merkezlerinde çalışmak isteyen Suriye uyruklu sağlık meslek mensupları mesleğinin icra yetkili olduğuna dair belge ibraz etmek kaydıyla, bu Yönetmeliğin 5. Maddesinin 1. fıkrasının (a) ve (b) bentlerindeki şartlardan yani diploma ve/veya uzmanlık belgelerinin denkliği onaylanmış ve Bakanlıkça tescilleri yapılmış bulunmak, mesleğini icra etmesine Kanunen engel hali bulunmamak koşullarından muaf tutulduğu belirtilmiştir.
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunun çalışma izninin ikamet izni sayılması başlıklı 27. Maddesinin 1. Fıkrasında “ Geçerli çalışma izni ile 27/02/2003 tarihli ve 4817 sayılı yabancıların çalışma izinleri hakkında kanunun 10. Maddesine istinaden verilen çalışma izni muafiyet teyit belgesi ikamet izni sayılır. Çalışma izni ya da çalışma izni muafiyet teyit belgesi verilen yabancılardan 02/07/1964 tarihli 492 sayılı Harçlar Kanuna göre çalışma izni süresi kadar ikamet izni harcı tahsil edilir.” hükmü yer almaktadır.
Bütün bu yasal mevzuat çerçevesinde değerlendirme yapılacak olursa;
Bütün meslek dallarında olduğu gibi yabancı uyruklu doktorlarında Türkiye’de çalışarak faaliyet gösterebilmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından çalışma izni alması gerekmektedir. Doktorluk eskiden Türk vatandaşlarına özgü ve yabancıların çalışması yasak olan meslek dalları arasında yer almakta ise de, sonradan yapılan mevzuat değişikliğiyle yabancı uyruklu doktor ve hemşire (ile ebelerin) çalışma izni alarak Türkiye’de çalışmalarına olanak verilmiştir.
Yabancı doktor ve hemşirelerin çalışma izni başvurularında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvuru yapılmadan önce Sağlık Bakanlığından ön izin belgesi alınması gerekmektedir. Türkiye Üniversitelerinden mezun olmayan bu sağlık personelinin Yüksek Öğrenim Kurulu yani YÖK denklik belgesi en az B derecesinde Türkçe dil sınav sonucu da istenmektedir. Yabancı doktorlar Türkiye’de özel hastanelerde ve kliniklerde çalışabilmesi için yukarıda belirttiğimiz gibi ön izin belgesi almak için gerekli başvuruda bulunması gerekir. Ön izin başvurusunda istenen belgeler Türkiye Üniversitelerinde mezun olan hekimler ile yurtdışındaki üniversitelerden mezun olan hekimler açısından farklılık göstermektedir.
Türkiye Üniversitelerinde mezun olan doktorlardan istenen belgeler şu şekildedir;
1-Pasaportun Türkçe tercüme edilmiş fotokopisi
2-İkamet kartının fotokopisi
3-İkametgah (yerleşim yeri) belgesi
4-Yabancının diplomasının fotokopisi
5-İki adet vesikalık fotoğraf
6-Ön izin belgesinin talep eden mesul müdür dilekçesi
7-Yabancı uyruklu doktor tarafından yazılan başvuru dilekçesi
8-Özel hastane veya Tıp merkezi ile yabancı arasında imzalanan hizmet sözleşmesi,
Türkiye Üniversitelerinden mezun olmayan yabancılardan istenen belgeler;
1-Pasaportun Türkçe tercüme edilmiş fotokopisi
2-İkamet kartının fotokopisi
3-İkametgah(yerleşim yeri) belgesi
4-Yabancının diplomasının fotokopisi
5-İki adet vesikalık fotoğraf
6-Ön izin belgesini talep eden mesul müdür dilekçesi
7-Yabancı uyruklu doktor tarafından yazılan başvuru dilekçesi
8-Özel hastane veya Tıp merkezi ile yabancı arasında imzalanan hizmet sözleşmesi,
9-Yüksek Öğretim Kurulu tarafından verilen denklik belgesi
10-Türkçe öğretimi uygulama ve araştırma merkezi tarafından verilen Türkçe yeterlilik belgesi
11-Yabancı uyruklunun geldiği ülkenin Sağlık Bakanlığı veya Dış Temsilciliklerinden alınan mesleği yapmaya engel hallerinin olmadığına ilişkin yazı.
Yabancı doktor çalışma şartları;
Kural olarak Sağlık sektöründe kimlerin çalışacağına Sağlık Bakanlığı karar vermektedir. Ancak yabancı uyruklu sağlık hizmetleri mensuplarına Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından izin alınması gerekmektedir.
Sağlık Bakanlığından talep edilen ön izin belgesi bir türlü görüş niteliğindedir. Ancak bu belgenin temin edilememesi durumunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yabancı uyruklu hekimin mesleğini Türkiye’de icra edilmesine izin verilmemektedir. Türkiye’de yabancı doktor çalışma şartları hemşireler açısından da uygulanmaktadır. Yabancı hemşirelerinin çalışma izni başvurusu doktorlarda olduğu gibi ön izin usulüne tabidir. Doktor ve hemşireler dışında diğer sağlık mensuplarının Türkiye’de çalışması yasaktır.
Diş hekimliği, dişçilik, hasta bakıcılığı gibi sağlık hizmetleri çalışanları kanunla Türk vatandaşlarına hasredilen meslekler çalışamazlar, ön izin başvuracak sağlık mensupları aşağıdaki hususlara dikkat etmesi gerekmektedir.
Türkiye Üniversitelerinden mezun olmayan yabancı doktorlardan denklik belgesi talep edilmektedir. Tıp Fakültesi diplomasının denkliği Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı, Uzmanlık Belgelerinin denkliği Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından verilmektedir.
Türkçe Eğitim veren öğretim kurumlarından mezun olmayan yabancı hekimlerden Türkçe bildiğini gösterir belge talep edilmektedir. En az B düzeyindeki dil belgesi Türkçe öğretimi uygulama araştırma merkezlerinden alınabilir.
Türkiye’de ilk defa mesleğini icra edecek olan yabancı hekimden geldiği ülkede kanunen mesleğini icra etmekte engel halinin bulunmadığını gösterir belge istenmektedir. Ancak bu belge başvuru tarihinden önceki yıl içinde Türkiye’den mezun olan son 5 yıldır kesintisiz Türkiye’de ikamet eden yabancı uyruklulardan ve ülkesindeki savaş, sıkı yönetim veya olağanüstü hal sebebiyle Türkiye’ye sığınanlardan istenmemektedir.
Sağlık Bakanlığından ön izin belgesi alan yabancı doktor çalışma izni alabilmek için aşağıdaki gerekli belgeleri temin etmelidir.
1-Tıp Fakültesinin yurtdışında bitiren hekimler açısından Yüksek Öğretim Kurulu tarafından verilen denklik belgesi,
2-Türkçe Öğretimi Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından yapılan Türkçe yeterlilik sınavından en az (B) derecesinde başarılı olmak,(Bu belgenin başvuru tarihinden itibaren en geç 1 yıl içinde ilgili Bakanlığa sunulması gerekmektedir. Aksi takdirde çalışma belgesi iptal edilmektedir. Türkiye’deki Üniversitelerden mezun olanlar yönünden bu belge istenmemektedir.
3-Mesleğini Türkiye’de ilk defa icra edecek olanlardan, geldikleri ülkenin yetkili makamından alınan mesleğini yapmakta engel halinin bulunmadığına dair belge(Bu belge Türkiye’den üniversite mezuniyetinden sonra 1 yıl içinde başvuranlardan, başvuru tarihinden geriye yönelik olarak 5 yıldan beri kesintisiz Türkiye’de ikamet edenlerden, ülkelerindeki olağanüstü hal, savaş nedeniyle Türkiye’ye sığınanlardan istenmemektedir.
4-Özel hastane veya Sağlık Merkezi ile yabancı hekim arasında yapılan hizmet sözleşmesi.
Bu şartlarda alınan çalışma izin belgesi aynı zamanda yabancının ikamet izni olarak geçmekte olup, tekrar ikamet izni başvurusu gerekmemektedir.
Bu durum karşısında yabancı sağlık meslek mensupları ülkemizde yukarıda belirtilen Yönetmelik uyarınca sadece Özel Sağlık Kuruluşlarında çalışabilmektedirler.
Kamu kuruluşlarında çalışmalarına ilişkin olarak daha önce hükümet tarafından yapılan araştırmada bazı özel branşlarda çalışabilecekleri yönünde bir düzenleme yapılacağı belirtilmiş ise de, şuana kadar herhangi bir bu konuda gelişme olmadığı görülmüştür.
III. Yabancı Türleri
A. Yabancı Devlet Vatandaşları
Yabancı devlet vatandaşları yabancılar arasında en genel ve sayıca en büyük olan gruptur. Bu gruba giren kişiler, bir devlet va- tandaşlığına sahip bulunmakta ve vatandaş- lığına sahip bulundukları devletten başka bir devlet için “yabancı” sayılmaktadır. Burada kişilerin yabancı sayıldıkları devletle güncel herhangi bir fiili yahut hukuki ilişki içinde bulunup bulunmadıkları önem taşımamakta- dır. Diğer bir deyişle, kişi vatandaşı olduğu devlet dışındaki bütün devletler açısından “yabancı” dır .
B. Vatansızlar
Vatansızlar, hiçbir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı bulunmayan, herhangi bir devletin kanunlarına göre vatandaş sayılmayan kişilerdir. Ayrıca bir devletin vatandaşı olmakla birlikte, bu vatandaşlığı fiili veya hukuki sebeplerle kaybettikten sonra herhangi bir devlet vatandaşlığını kazanmamış olan kişilere de vatansız de- nilmektedir. Yabancı dillerde “heimatlos”, “apatride”, “stateless person” gibi adlar- la anılan vatansızlar herhangi bir devletin vatandaşlığında olmadıkları için, bütün devletler bakımından yabancı sayılırlar.
C. Mülteciler
Yabancı statüsünde bulunan kişilerin bir bölümünü de mülteciler oluşturmaktadır. Mülteci, yurdunu din, ırk ayrımına dayanan sebeplerle ya da ekonomik, politik görüşleri veya siyasi olaylar neticesinde, kendi iradesi ile yahut iradesi dışında terk etmek zorunda kalmış kişilerdir.
SONUÇ
Son yıllarda, özellikle gelişmiş ülkelerde yabancı veya göçmen sayısında büyük bir artış olduğu göze çarpmaktadır. Kuşkusuz, bu durumun iç ve dış pek çok nedenden kay- naklandığı söylenebilir. Ancak, her halde yabancı ve göçmenlerden oluşan (küçük) topluluğun genel nüfus içindeki yeri ve yapısı, bunları kabul eden ülkenin politikalarına göre şekillenmektedir. Bu itibarla, yabancı işçilerin kabulü de kabul eden ülkedeki poli- tik eğilime göre kolay ya da zor olmaktadır. Avrupa ülkelerinde geçici (misafir) yabancı işçilerin, kalıcı yabancı işçilere kıyasla daha hoş karşılandığı bir gerçektir. Bu bağlamda, Avrupa ülkelerinin geçici ama kalifiye yabancı işçilerin istihdamını kolaylaştırıcı bir takım tedbirler aldığı gözlenmektedir
KAYNAKÇA
Güven, P., Çalışkan, Y. (2004). Yabancıların Türkiye’de Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ile Getirilen Yeni Değişiklikler. Prof. Dr. Ay- dın Aybay’a Armağan. İstanbul: Vedat Kitap- çılık, ss. 197-233.
Kıral, H. (2006). Yabancıların Türkiye’de Çalışma Esasları. İlk Baskı. Ankara: Yorum Matbaacılık (TİSK Yayını No: 270).
Özcüre, G. (2001). Avrupa Birliği Uyum Sü- recine Son Gelişmeler Işığında AB’de Türk İşgücünün Serbest Dolaşımı; AT-Türkiye Or- taklık Mevzuatı ile İşgücüne Sağlanan Serbest Dolaşım Hakları. www.journals.istanbul.edu. tr, ss.187-223.
Özdemir. Türkiye’de Yabancıların Çalışma İzinleri ve İlgili Mevzuat. s.130; ASAR. Türk Yabancılar Mevzuatında Yabancı ve Hakları.
TC. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı.
1964-2000 Türkiye Avrupa Topluluğu Ortak- lık Konseyi Kararları (DPT yayın no:2596).
Tekinalp, G. (1999). Yabancı Gerçek Kişilerin Antlaşmalar Açısından Türkiye’de Çalışma Şartları. Prof. Dr. Nihal Uluocak’a Armağan. İstanbul. ss. 353-366.
Tekinalp, G. (2002) Türk Yabancılar Hukuku. Yenilenmiş 7. Bası. İstanbul: Beta Yayınları.
Tiryakioğlu, B. (1997). Türk Hukukunda Ya- bancıların Oturma ve Çalışma Hakkı. AÜ- HFD. Cilt: 46, Sayı:1-4. ss. 67-84.
Turhan, T., Tanrıbilir, F.B. (2012). Vatandaşlık Hukuku. 3.Baskı. Ankara: Yetkin Yayınları.
Alp, M. (2004). Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun. AÜHFD. Cilt: 53, Sayı:2, ss.33-59.
Asar, A. (2006). Türk Yabancılar Mevzuatın- da Yabancı ve Hakları. 3. Bası. Ankara: Tur- han Kitabevi.
Aybay, R. (2007). Yabancılar Hukuku. 2. Bas- kı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayın- ları: 89.
Berki, O.F. (1966). Devletler Hususî Hukuku, Tâbiiyet ve Yabancılar Hukuku. Cilt:I. 6. Bas- kı. Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası.
Civan, O.E., Gökalp, A. (2011). Göçmen İşçi Kavramı ve Göçmen İşçilerin İş Sağlığı ve Güvenliği. Çalışma ve Toplum. Cilt:I. ss.233- 264, s.240. (htpp:// www.calismatoplum.org sitesinden 7.7.2014 tarihinde alınmıştır.)
Çelikel, A., Gelgel, G. (Ö.). (2014). Yabancılar Hukuku. 20. Bası. İstanbul: Beta Yayıncılık.
Çiçekli, B. (2004). Yabancıların Çalışma İzin- leri. İlk Baskı. Ankara: Yorum Matbaacılık (TİSK Yayını No: 240)
Çiçekli, B. (15-16 Mayıs 2009). Mülteci, Sığınmacı ve Göçmenler: Sınıflandırma ve Yasal Statünün Belirlenmesine İlişkin So- runlar. (Tebliğ) Vatandaşlık, Göç, Mülteci ve Yabancılar Hukukundaki Güncel Gelişmeler, Uluslararası Sempozyum Bildirileri. Eskişe- hir: Türkiye Barolar Birliği Yayınları:175. ss. 327-362.
Çiçekli, B. (2013). Yabancılar Hukuku. 4. Baskı. Ankara: Seçkin Yayınevi.
Ekşi, N. (2012). Yabancılar Hukukuna İlişkin Temel Konular. 4.Baskı. İstanbul: Beta Yayını.